Sau nhiều tuần bí mật đàm phán với nhiều thời điểm tưởng như bế tắc, thỏa thuận ngừng bắn 4 ngày cuối cùng cũng được Israel - Hamas nhất trí.
Sau cuộc thảo luận nội các căng thẳng về nỗ lực giải cứu con tin từ tay Hamas ở Gaza hôm 14/11, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu nắm lấy tay đặc phái viên Mỹ Brett McGurk bên ngoài phòng họp ở Tel Aviv. "Chúng tôi cần thỏa thuận này", ông Netanyahu nói với đặc phái viên Nhà Trắng về các vấn đề Trung Đông.
Trong cuộc điện đàm trước đó cùng ngày, ông Netanyahu và Tổng thống Mỹ Joe Biden nhất trí rằng họ sẵn sàng chấp nhận những điều khoản nhượng bộ hơn với Hamas để nhóm này phóng thích 50 con tin, gồm phụ nữ và trẻ em.
Nỗ lực đàm phán với Hamas để giải quyết khủng hoảng con tin đã diễn ra nhiều tuần. Ngay sau khi Hamas đột kích lãnh thổ Israel và bắt hơn 240 con tin về Dải Gaza hôm 7/10, chính phủ Qatar đã liên hệ với Nhà Trắng để đưa ra một yêu cầu: Thành lập một nhóm cố vấn nhỏ để phối hợp với phía Israel tìm cách giải cứu con tin.
Khói bốc lên sau vụ pháo kích của Israel vào thành phố Rafah, phía nam Dải Gaza ngày 7/11. Ảnh: AFP
Sau nhiều giờ trao đổi căng thẳng với các quan chức cấp cao Nhà Trắng, Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Jake Sullivan đã chỉ đạo đặc phái viên McGurk thành lập nhóm cố vấn. Hoạt động này được giữ kín với cả các cơ quan khác trong chính phủ Mỹ, bởi Qatar và Israel đều yêu cầu đảm bảo bí mật tối đa.
Các cuộc đàm phán bí mật sau đó đã diễn ra với vai trò trung gian của Qatar và Ai Cập. Ông Biden đến Tel Aviv hôm 18/10 để gặp Thủ tướng Netanyahu, với trọng tâm thảo luận là xử lý cuộc khủng hoảng con tin cũng như đảm bảo viện trợ nhân đạo cho Gaza.
5 ngày sau, nỗ lực của nhóm cố vấn Nhà Trắng đã giúp hai con tin người Mỹ, Natalie và Judith Raanan, được Hamas trả tự do. Đó là lúc các quan chức an ninh quốc gia hàng đầu của ông Biden tin rằng Nhà Trắng đã thiết lập thành công kênh liên lạc và đàm phán với Hamas thông qua Qatar. Và nó là khởi đầu cho nỗ lực thuyết phục Hamas trong nhiều tuần qua để nhóm thả thêm con tin.
Sau khi Israel ủy quyền cho Giám đốc cơ quan tình báo Mossad David Barnea đàm phán thả con tin, Giám đốc CIA Bill Burns cũng tham gia sâu hơn vào nỗ lực này.
Tại Doha, Thủ tướng Qatar Mohammed bin Abdulrahman Al Thani đã tiếp xúc trực tiếp với lãnh đạo chính trị cấp cao Ismail Haniyeh của Hamas, theo các nguồn tin am hiểu vấn đề.
Tổng thống Mỹ Joe Biden (trái) và Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tại Tel Aviv ngày 18/10. Ảnh: AFP
Ngày 24/10, Hamas dường như đồng ý với đề xuất thả các con tin là phụ nữ và trẻ em. Quan chức Mỹ và Israel trong khi đó cân nhắc liệu Tel Aviv có nên hoãn chiến dịch tấn công trên bộ vào Gaza hay không.
Tuy nhiên, Israel không đồng ý. Họ vẫn chưa có bằng chứng các con tin còn sống và cũng không tin tuyên bố của Hamas rằng không thể xác định danh tính con tin cho đến khi tạm dừng giao tranh.
Ngày 27/10, Israel bắt đầu mở chiến dịch tấn công trên bộ vào Gaza.
Trong những tuần sau đó, Mỹ, Israel và Qatar đã tiếp tục đàm phán với Hamas về chi tiết thỏa thuận tiềm năng như thời gian, số lượng con tin, hành lang an toàn và việc giám sát quá trình phóng thích họ.
Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken trở lại Israel hồi đầu tháng này để gây sức ép nhằm buộc chính phủ của ông Netanyahu chấp nhận "tạm ngừng bắn nhân đạo", điều mà Washington tin sẽ thúc đẩy nỗ lực giải cứu con tin. Mặc dù ông Blinken, ông Netanyahu và nội các Israel đã đạt thỏa thuận trong cuộc gặp, Thủ tướng Israel đã công khai bác bỏ ý tưởng chỉ vài giờ sau đó. Sau nhiều ngày chịu sức ép từ Mỹ, chính phủ Israel ngày 9/11 chấp nhận ngừng bắn 4 giờ mỗi ngày.
Các cuộc đàm phán đôi khi diễn ra rất chậm chạp, khi mỗi thông tin trao đổi đều phải chuyển từ Doha hoặc Cairo tới nhóm Hamas ở Gaza, sau đó chuyển ngược lại, trước khi tới các quan chức Israel và Mỹ.
Đằng sau hậu trường, con tin là vấn đề chính ngăn cản Israel đồng ý ngừng bắn nhân đạo. Chính phủ Israel không muốn bất kỳ hình thức tạm dừng chiến dịch nào để trao đổi con tin, theo quan chức cấp cao Bộ Ngoại giao Mỹ. Nhiều thay đổi trong điều khoản thỏa thuận đã được các bên thảo luận.
Quan chức Mỹ và Israel ban đầu nhấn mạnh tất cả phụ nữ và trẻ em phải được trả tự do trong đợt đầu tiên, nhưng Hamas chỉ đồng ý thả 50 người và từ chối cung cấp thông tin nhận dạng của họ. Điều này trở thành vướng mắc lớn trong quá trình đàm phán khi ông Burns gặp Quốc vương Qatar và giám đốc Mossad ở Doha.
Ngày 12/11, Tổng thống Biden thông báo với Qatar cuộc đàm phán không thể tiến triển nếu không có thông tin về danh tính con tin. Một quan chức chính quyền Mỹ mô tả cuộc điện đàm "rất căng thẳng".
Đây cũng là lúc bước đột phá xuất hiện. Sau nhiều ngày từ chối, Hamas đồng ý cung cấp thông tin về danh tính hàng chục con tin, như tuổi, giới tính, quốc tịch. Thông tin này giúp xác nhận nhiều trẻ em nằm trong số 240 con tin bị bắt sau cuộc đột kích của Hamas vào Israel ngày 7/10.
Dù Mỹ và Israel tin rằng có nhiều phụ nữ và trẻ em hơn bị bắt làm con tin, hai nước nhất trí phải thúc đẩy đàm phán thả 50 người trước và hy vọng thỏa thuận có thể khuyến khích Hamas phóng thích thêm con tin.
Nhưng vài giờ sau cuộc gặp giữa McGurk với ông Netanyahu, tình hình đột nhiên xấu đi và tưởng chừng rơi vào bế tắc.
Hamas bất ngờ cắt liên lạc với các quan chức Qatar, bên đóng vai trò trung gian đàm phán. Khi liên lạc được nối lại, Hamas đưa ra điều khoản đàm phán mới, yêu cầu Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) rời khỏi khuôn viên bệnh viện Al-Shifa. IDF từ chối, song đảm bảo họ sẽ duy trì hoạt động cứu chữa của bệnh viện.
Tổng thống Biden lập tức điện đàm với Quốc vương Qatar Tamim bin Hamad Al Thani, đưa ra thông điệp "thời gian đã hết". Quốc vương Qatar đảm bảo ông sẽ làm mọi thứ có thể để đạt được thỏa thuận.
Ngày hôm sau, đặc phái viên McGurk tới Doha gặp Quốc vương Qatar để kiểm tra dự thảo thỏa thuận khoảng 6 trang. Văn bản đề cập cách đưa phụ nữ và trẻ em rời khỏi Dải Gaza và khuyến khích Hamas tiếp tục thả con tin. Giám đốc CIA Bill Burns cũng đã tham gia cuộc họp qua điện thoại.
Nội các thời chiến của Israel đã thông qua thỏa thuận sau vài thay đổi nhỏ ngày 19/11. Văn bản thỏa thuận sau đó được Quốc vương Qatar chuyển cho Hamas. Ông Al Thani nhấn mạnh đây là đề nghị cuối cùng.
Tới sáng 21/11, Hamas trả lời Qatar rằng họ chấp nhận thỏa thuận. Hai bên đồng ý ngừng bắn ở Gaza trong bốn ngày để đổi lấy tự do cho 50 con tin trong tay Hamas và Israel phóng thích 150 phụ nữ và trẻ nhỏ Palestine khỏi các nhà tù của họ.
Lệnh ngừng bắn có thể được kéo dài nếu nhiều con tin được thả hơn. Theo đề xuất của Israel, cứ 10 con tin được thả sẽ thêm một ngày ngừng bắn.
Thỏa thuận ngừng bắn cũng cho phép hàng trăm xe tải chở hàng viện trợ nhân đạo, thuốc men và nhiên liệu vào Dải Gaza. Israel cam kết không tấn công hoặc bắt bất cứ ai trên toàn dải đất trong 4 ngày ngừng bắn.
Hình ảnh con tin bị Hamas bắt cóc dán trên bức tường ở Tel Aviv, Israel ngày 21/11. Ảnh: AFP
Dù thỏa thuận mà Israel và Hamas đạt được chỉ giúp trả tự do cho 50 phụ nữ và trẻ em, giới chức Mỹ tin điều này sẽ mở đường cho nhiều con tin được tự do hơn.
Hiện còn 10 người Mỹ mất tích sau vụ đột kích của Hamas vào Israel, trong đó có hai phụ nữ và một bé gái 3 tuổi. Quan chức chính quyền Mỹ cho biết Nhà Trắng "quyết tâm đưa mọi người về nhà" và cho rằng thỏa thuận mới là nền tảng để giải cứu những con tin còn lại.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Matt Miller ngày 21/11 nói thỏa thuận với Hamas cũng sẽ mang tới cơ hội "cung cấp thêm viện trợ nhân đạo" cho Gaza. Nhưng giới quan sát cho rằng các bên sẽ phải nỗ lực nhiều hơn nữa để đảm bảo các con tin được tự do.
"Thỏa thuận ngừng bắn 4 ngày là bước đột phá lớn sau 6 tuần xung đột, nhưng cần có thêm nỗ lực ngoại giao ngay bay giờ, vì vài ngày ngừng bắn như vậy là không đủ", Jonathan Guyer, nhà phân tích của Vox, cho hay.
Thanh Tâm (Theo CNN, Vox, Reuters)
