Nhiều hoài nghi đang được đặt ra sau cái chết liên tiếp gần đây của hai người từng lên tiếng tố giác sai phạm liên quan đến hãng chế tạo máy bay Boeing.
Mạng xã hội Mỹ đang xôn xao sau cái chết bất ngờ của Joshua Dean, người từng công khai tố giác vấn đề kiểm soát chất lượng tại Spirit AeroSystems, nhà thầu phụ quan trọng trong cung cấp linh kiện cho quá trình sản xuất máy bay 737 MAX của Boeing.
Dean, 45 tuổi, từng là nhân viên kiểm soát chất lượng của Spirit AeroSystems và báo cáo nhiều sai sót nghiêm trọng trong quá trình lắp ráp khung thân máy bay Boeing 737 MAX. Ông bị sa thải vào tháng 4/2023, sau khi các lỗi này được công bố và khiến đơn giao hàng của Boeing bị trì hoãn.
Khi các cổ đông của Spirit AeroSystems đệ đơn kiện công ty vào tháng 12/2023, cáo buộc họ không công bố những vấn đề "nghiêm trọng và dai dẳng" về chất lượng sản phẩm với các nhà đầu tư, Dean đã cung cấp lời khai trước tòa, dù không phải là nguyên đơn.
Người đàn ông mê thể thao, có sức khỏe tốt và lối sống lành mạnh này gần đây bị mắc cúm B, nhưng sau đó tình trạng bệnh bất ngờ diễn tiến nặng vào hai tuần trước, khiến ông bị viêm phổi và phải nhập viện.
Dean được chuyển viện bằng trực thăng từ Wichita sang Oklahoma và được can thiệp ECMO (tim - phổi nhân tạo), gây mê sâu và chạy máy lọc thận. Trong những ngày cuối cùng, các bác sĩ còn cân nhắc phương án phẫu thuật cắt cả hai tay và chân của bệnh nhân, song Dean đã không qua khỏi và trút hơi thở cuối cùng hôm 2/5.
Cái chết của Dean gây nhiều chú ý, bởi nó xảy ra chưa đầy hai tháng sau khi John Barnett, người quản lý chất lượng sản xuất máy bay 787 của Boeing, được phát hiện chết trong xe tải.
Máy bay Boeing đậu tại sân bay quốc tế quận King ở Seattle, Washington, tháng 6/2022. Ảnh: Reuters
Barnett cũng từng tố giác Boeing và đang là nhân chứng trong một vụ kiện cáo buộc tập đoàn này mắc nhiều sai phạm về an toàn hàng không. Cảnh sát địa phương nhận định sơ bộ Barnett "chết vì vết thương do tự bắn", song chưa kết luận đó là vụ tự sát và đang tiếp tục điều tra.
Virginia Green, mẹ của Dean, cũng đã yêu cầu sở cảnh sát Charleston, bang Nam Carolina, vào cuộc điều tra, khám nghiệm pháp y để tìm hiểu nguyên nhân con trai mình tử vong.
"Chúng tôi biết nó mắc nhiều loại virus, nhưng không rõ nó ốm thật sự, hay có ai đó đã làm gì với nó", bà Green nói, thêm rằng kết quả khám nghiệm nhiều khả năng sẽ được công bố trong vài tháng tới.
Giới chức Mỹ chưa bình luận, song sau hai cái chết liên tiếp và có nhiều điểm trùng hợp của Barnett và Dean, một số người dùng mạng xã hội Mỹ đã đặt câu hỏi châm biếm về điều gì nguy hiểm hơn: Trở thành người tố cáo Boeing, hay bay trên một chiếc 737 MAX?
Trên thực tế, Dean và Barnett chỉ là hai trong rất nhiều "người thổi còi", những người nêu lên sai phạm của nhà sản xuất máy bay này và phản đối tuyên bố của Boeing rằng họ thực sự đặt sự an toàn lên hàng đầu.
Hiện có khoảng 10 người khác đã đứng ra tố cáo các sai phạm của Boeing. Brian Knowles, luật sư đại diện cho cả Barnett và Dean, bày tỏ hy vọng cái chết của họ sẽ không vô nghĩa. "Tất cả những người như họ đều là người hùng. Họ yêu mến công ty và muốn giúp công ty làm tốt hơn", Knowles nói. "Họ không lên tiếng vì hám danh hay tức giận. Họ tố cáo vì tính mạng của nhiều người sử dụng máy bay đang bị đe dọa".
Luật sư Knowles từ chối suy đoán về các giả thuyết liên quan đến cái chết của hai người, song nhấn mạnh ông quen biết Barnett trong 7 năm và "chưa từng thấy dấu hiệu nào chứng tỏ ông ấy sẽ tự sát".
Hai thập kỷ trước, Taylor Smith, 63 tuổi, là một trong ba nhân viên Boeing đã kiện công ty. Bộ ba này có tài liệu cho thấy một nhà cung cấp chính đang sử dụng các bộ phận bị lỗi để chế tạo máy bay 737 NG, mẫu tiền nhiệm của 737 MAX.
Vụ kiện diễn ra tại cùng một nhà máy ở Wichita, Kansas, nơi Joshua Dean nhiều năm sau đó đã đưa ra những cáo buộc tương tự về các bộ phận không đạt tiêu chuẩn được sử dụng trên 737 MAX.
Smith hôm 1/5 nhận được một tin nhắn từ chồng cũ nói về cái chết của Dean, ám chỉ rằng có điều mờ ám trong sự việc. "Đó có thể đã là em", chồng cũ của Smith cảnh báo.
"Tôi cảm ơn Chúa mỗi ngày vì những chuyện như vậy không xảy ra với mình", bà trả lời, dường như đồng tình với nhận định đó.
William Skepnek, luật sư từng đại diện cho Smith, cùng hai đồng nghiệp Jeannine Prewitt và James Ailes, không ngạc nhiên khi nhiều người liên tưởng về cái chết của Dean và Barnett với việc họ tố giác Boeing.
"Tôi không thể không tin rằng tất cả những người đã làm việc với Boeing hoặc từng công tác tại Boeing nắm được một số bí mật nào đó cùng đi đến kết luận như vậy", ông nói.
Điều gây hoài nghi về cái chết của Dean là người đàn ông khỏe mạnh và tương đối trẻ này phát bệnh một cách bất ngờ. Trong thời gian làm việc tại Boeing, Smith và Prewitt từng phàn nàn về những căn bệnh bí ẩn, trong đó có cả việc họ tiếp xúc với nấm mốc độc hại.
Theo Prewitt, một nhóm từ Boeing đã tiến hành thẩm định công ty cung cấp các bộ phận bị lỗi cho tập đoàn và chủ tịch công ty này từng đe dọa dùng bạo lực đối với nhóm chuyên gia Boeing.
"Đó là một dấu hiệu cảnh báo rất rõ ràng, khi một nhà cung cấp linh kiện có thể tự tin đến mức dám nói thẳng mặt vào nhóm 14 chuyên gia của Boeing rằng họ sắp bị bắn", Prewitt kể với nhà làm phim tài liệu Tim Tate hồi năm 2010.
Nhiều năm sau, những người tố cáo khác cũng đưa ra những thông tin tương tự về vấn đề đe dọa sử dụng bạo lực. Tại phiên điều trần của Ủy ban An ninh Nội địa Thượng viện Mỹ hồi giữa tháng 4, Sam Salehpour, người làm việc tại nhà máy Dreamliner của Boeing ở Nam Carolina, cho hay ông đã nêu ra vấn đề an toàn trong một cuộc họp tại nhà máy và nhận được lời đe dọa rằng "tôi sẽ giết bất cứ ai thốt ra những gì ông vừa nói nếu nó đến từ những nhóm khác".
Những tuyên bố kiểu này làm dấy lên cảm giác bất an khi làm việc tại Boeing, điều mà luật sư của Smith cho rằng "có cơ sở".
Joshua Dean trước khi qua đời. Ảnh: Facebook/Jenny Dean
"Tôi không tin những gì Boeing nói", Skepnek cho biết. "Tôi đã thấy họ nói dối. Họ nói dối về dòng 737 NG và bây giờ rõ ràng là họ đang nói dối về dòng MAX. Tôi nghĩ họ là công ty đã khiến hàng trăm người thiệt mạng trong các sự cố liên quan đến an toàn hàng không".
Khi được hỏi về suy đoán trong công chúng rằng những cái chết của người tố cáo có liên quan đến việc họ chỉ trích Boeing, người phát ngôn Jessica Kowal của tập đoàn từ chối bình luận. Spirit AeroSystems, nơi Dean làm việc, cũng không đưa ra phản hồi.
Nhóm luật sư đại diện cho Dean và Barnett đang kêu gọi điều tra thấu đáo cái chết của hai người.
"Thật là một bi kịch khi người tố giác lại chết trong hoàn cảnh kỳ lạ như vậy", Robert Turkewitz, một luật sư khác đại diện cho Dean và Barnett, nói. "Đây nên là mối quan tâm của tất cả mọi người".
Turkewitz và đồng nghiệp Knowles hôm 3/5 đã họp với các quan chức ở Charleston, Nam Carolina, để tìm kiếm thông tin chi tiết về cái chết của Barnett.
"Chúng tôi yêu cầu họ cung cấp mọi thứ. Video và kết quả xét nghiệm, khám nghiệm tử thi, pháp y. Chúng tôi yêu cầu họ chiếu đoạn video tại khách sạn và video camera gắn trên người cảnh sát", Turkewitz nói. "Chúng tôi muốn đảm bảo họ đã thực hiện một cuộc điều tra trung thực".
Ông lưu ý thêm rằng một điều tra kỹ lưỡng tương tự là cần thiết đối với cái chết của Dean, bởi mọi sự mơ hồ trong thời gian dài đều có thể ngăn những người nắm giữ thông tin quan trọng lên tiếng.
"Điều chúng tôi không muốn là việc những người tố cáo bị đe dọa", Knowles nói. "Họ đóng vai trò quan trọng đối với an toàn của xã hội".
John Barnett, cựu quản lý chất lượng của Boeing tại nhà máy ở bang Nam Carolina, Mỹ. Ảnh: ABC News
Theo giới chuyên gia, dù cái chết của Dean và Barnett là ngẫu nhiên hay nằm trong một âm mưu, vòng xoáy suy đoán chắc chắn sẽ trở thành chướng ngại vật ngăn những người tố giác tiếp theo lên tiếng.
"Trở thành người tố cáo cũng giống như đi trên kính vỡ vì nếu bạn đi sai một bước, bạn sẽ bị thương", Prewitt nói, đề cập đến hai thập kỷ bà lên tiếng về những mối nguy hiểm trên máy bay 737 NG. "Bạn sẽ bị thủy tinh cắt vào thịt và phải cố tìm ra con đường vượt qua nó để sống sót".
Vũ Hoàng (Theo Slate, AFP, Reuters)
