Anh Tuấn 3/18/23
Tiêm kích Su-27 Nga xả dầu lên UAV MQ-9 Mỹ hôm 14/3. (Ảnh: từ video USAF).
Ít ai có thể phủ nhận rằng vụ Nga đã hạ gục một máy bay không người lái MQ-9 của Mỹ trên Biển Đen – vụ việc mà Nga vẫn phủ nhận đã làm trầm trọng thêm căng thẳng giữa Moscow và Washington. Nhưng nhìn lại lịch sử cuộc đối đầu giữa hai quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân đã từng gay gắt hơn nhiều.
Theo phân tích của Nathan Hodge được CNN đưa tin – hôm thứ Ba, một máy bay chiến đấu Su-27 của Nga đã hạ gục một máy bay không người lái MQ-9 của Mỹ trên Biển Đen.
Các quan chức hàng đầu Hoa Kỳ nhanh chóng đổ lỗi cho Nga: Tướng Không quân James B. Hecker, chỉ huy Lực lượng Không quân Hoa Kỳ ở Châu Âu và Châu Phi, cho biết cách xử lý “không an toàn và không chuyên nghiệp” của máy bay Nga suýt nữa khiến cả Su-27 và Reaper gặp tai nạn.
Hôm thứ Năm Bộ Tư lệnh Châu Âu của Hoa Kỳ đã công bố đoạn phim cho thấy một máy bay chiến đấu của Nga thực hiện hai lần bay cắt qua máy bay không người lái và xả nhiên liệu vào nó. Ở lần tiếp cận thứ hai trong video, chiếc máy bay chiến đấu của Nga đã va chạm với MQ-9 và khiến chiếc máy bay không người lái này hỏng cánh quạt.
Liên quan đến vụ việc này, bộ Ngoại giao Mỹ đã triệu Đại sứ Nga tại Mỹ Anatoly Antonov. Trong các bình luận vào ngày hôm sau, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov cảnh báo rằng quan hệ giữa Nga và Mỹ đã đạt đến “điểm thấp nhất”.
Nhưng điểm thấp nhất kể từ thời điểm nào? Kể từ khi Moscow sáp nhập Crimea năm 2014? Kể từ khi điện Kremlin can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016? Hoặc có lẽ kể từ cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraine năm ngoái? Với việc Mỹ và Nga thường xuyên chạm đáy khi nói đến quan hệ song phương, có lẽ chúng ta cần dùng những từ so sánh nhất để mô tả mọi thứ tồi tệ như thế nào.
Ít ai có thể phủ nhận rằng vụ va chạm trên không – vụ việc mà Nga vẫn phủ nhận – đã làm trầm trọng thêm căng thẳng giữa Moscow và Washington. Nhưng nhìn lại lịch sử cuộc đối đầu giữa hai quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân đã từng gay gắt hơn nhiều.
Lấy ví dụ, một tình tiết thường bị bỏ qua trong cuộc chiến ở Syria. Trở lại vào tháng 2 năm 2018, một đội quân bộ binh của Hoa Kỳ ở miền đông Syria đã đụng độ với một lực lượng bao gồm các thành viên của công ty quân sự tư nhân Nga Wagner đang tiến vào căn cứ của họ. Quân đội Hoa Kỳ đã tiến hành các cuộc không kích và pháo kích vào lực lượng này, gây ra hàng chục thương vong cho lính đánh thuê Wagner và các đồng minh Syria của họ.
Trận chiến này là cuộc chạm trán đẫm máu nhất giữa lực lượng Hoa Kỳ và các binh lính Nga kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, nhưng nó đã không dẫn đến leo thang: Chính phủ Nga vào thời điểm đó phủ nhận sự tồn tại của nhóm lính đánh thuê này (Wagner ngày nay công khai rằng họ chiến đấu cho Nga xung quanh thành phố Bakhmut của Ukraine). Nhưng vào năm 2018, trong các báo cáo về trận chiến cũng nêu bật sự tồn tại của một “đường dây giảm xung đột” lâu đời giữa quân đội Hoa Kỳ và Nga nhằm giảm thiểu nguy cơ leo thang không mong muốn bằng cách giữ cho các kênh liên lạc mở về các động thái quân sự.
Các kênh như vậy vẫn mở ngay cả sau khi Nga xâm chiếm toàn diện Ukraine vào năm ngoái. Tháng 3 năm ngoái, Lầu Năm Góc thừa nhận họ đã mở đường dây giảm xung đột để tránh những tính toán sai lầm quân sự quanh Ukraine.
Không rõ liệu các chuyến bay không người lái thông thường của Hoa Kỳ qua khu vực Biển Đen có dẫn đến việc cần phải giảm xung đột hay không: Điều phối viên Truyền thông của Hội đồng An ninh Quốc gia John Kirby cho biết các tài sản của Mỹ “đã bay liên tục trong không phận đó trong một năm,” ông nói, lập luận rằng không cần thiết phải kích hoạt các đường dây giảm xung đột trước khi bay qua Biển Đen. Và theo người phát ngôn Điện Kremlin ông Peskov, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã được thông báo về vụ bắn rơi máy bay không người lái, nhưng không có liên hệ cấp cao nhất nào giữa Moscow và Washington về vấn đề này.
Mặc dù các đường dây liên lạc vẫn mở, cuộc đối đầu giữa Mỹ và Nga chắc chắn đang ở mức độ chưa từng thấy kể từ những thời điểm nguy hiểm nhất của Chiến tranh Lạnh.
“Chúng ta đã không phải đối mặt với viễn cảnh tận thế kể từ cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba,” Tổng thống Joe Biden nói với một nhóm đảng viên Đảng Dân chủ vào năm ngoái khi phản ứng với lời đe dọa vũ khí hạt nhân của Putin. “Tôi không nghĩ khả năng sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật hay ngày tận thế sẽ xảy ra.”
Nhưng mặc dù Chiến tranh Lạnh chứng kiến cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba và một số nguy cơ hạt nhân cận kề, ngày nay ít ai nhớ rằng một vài sự cố trong chiến tranh Lạnh đã khiến nó leo thang thành một cuộc chiến nóng bỏng kéo dài hàng thập kỷ giữa các lực lượng Hoa Kỳ và Liên Xô.
Ví dụ, trong Chiến tranh Triều Tiên, các phi công chiến đấu Hoa Kỳ đã tham gia không chiến chống lại các máy bay MiG của Liên Xô. Tuy nhiên, những trận không chiến đó vẫn được giữ bí mật, với hồ sơ nhanh chóng được phân loại bảo mật và những người tham gia tuyên thệ giữ bí mật. Một lý do là những lo ngại rằng việc công khai những vụ việc như vậy có thể làm gia tăng căng thẳng giữa hai siêu cường.
Điều này cũng đúng đối với các chuyến bay giám sát có người lái mà Hoa Kỳ thực hiện xung quanh — và đôi khi trên — lãnh thổ Liên Xô. Vụ bắn rơi máy bay do thám U-2 do Francis Gary Powers lái vào năm 1960 là vụ việc tai tiếng nhất , gây ra sự bối rối lớn cho Hoa Kỳ và thu hút sự chú ý của giới truyền thông trên toàn thế giới. Nhưng hầu hết các trường hợp đó được coi là tin tức mật và không được đưa tin trong nhiều thập kỷ.
Một trong những sự cố chỉ được phép giải mật sau nhiều thập kỷ là vụ bắn rơi chuyến bay số hiệu 60528, chiếc C-130 này của Hoa Kỳ đang thực hiện một nhiệm vụ gián điệp và đã bị bắn hạ ở Armenia thuộc Liên Xô, khiến phi hành đoàn gồm 17 người thiệt mạng. Chính phủ Hoa Kỳ đã thừa nhận rằng từ năm 1945 đến năm 1977 , hơn 40 máy bay trinh sát của Hoa Kỳ đã bị bắn hạ trong các nhiệm vụ như vậy.
Vậy tại sao vụ rơi máy bay không người lái Reaper lại gây ra phản ứng giận dữ? Một phần là do cuộc chiến thông tin đang diễn ra xung quanh cuộc chiến ở Ukraine. Chẳng hạn, người Nga đã trục lợi từ vụ việc: Trong một trò chơi khăm, Thư ký Hội đồng An ninh Nga Nikolai Patrushev cho biết Nga sẽ cố gắng thu hồi mảnh vỡ của chiếc MQ-9 để nghiên cứu nó (hai quan chức Mỹ nói với CNN rằng phần mềm nhạy cảm trên máy bay không người lái đã bị xóa trước khi nó bị rơi ở Biển Đen).
Andrew Weiss, một chuyên gia về Nga và Phó Chủ tịch của Studies & James Family tại Carnegie Endowment, đã gợi ý trong một chủ đề trên Twitter rằng việc bắn hạ máy bay không người lái có một công dụng khác đối với người Nga như cho phép Moscow lừa gạt về sự sẵn sàng của họ trong việc leo thang đối đầu với phương Tây.
Ông viết: “Sự khó chịu của Nga về các hoạt động của Mỹ và NATO trong hay xung quanh Biển Đen không có gì mới. “Chắc chắn, những người ở Điện Kremlin đủ thông minh để biết rằng Mỹ sẽ không lùi bước trong việc thực hiện các nhiệm vụ giám sát giống như chuyến bay không người lái mà máy bay chiến đấu Nga đã đâm vào ngày hôm nay.”
Weiss nói thêm: “Trong hơn một năm, Điện Kremlin thường xuyên đe dọa sẽ can thiệp vào việc vận chuyển vũ khí của phương Tây tới Ukraine nhưng vẫn chưa làm gì để hiện thực hóa lời đe dọa. Liên quan đến rất nhiều cuộc thảo luận về những nguy cơ leo thang có thể xảy ra xuất phát từ một cuộc tấn công của Nga, thực tế là cuộc tấn công lần này mang lại tác dụng răn đe. … Gây hấn với một máy bay không người lái là một cách để Moscow cố gắng xây dựng lại uy tín đã mất của mình – mà không đe dọa tính mạng của bất kỳ công dân Hoa Kỳ hay thành viên NATO nào”.
Nhưng sự răn đe này là con dao hai lưỡi. Gây hấn với một chuyến bay không người lái là một chuyện, nhưng nếu Moscow hành động theo cách công khai đe dọa mạng sống, thì chúng ta có thể sẽ nói về một kịch bản khác.
