Thời đỉnh cao, danh ca Lệ Thu - với tiếng hát được quý như vàng ròng - phải đựng tiền trong bao tải chở về nhà khi nhận cát xê.
Danh ca Lệ Thu qua đời tại Mỹ ở tuổi 78, tối 15/1 (giờ địa phương) sau thời gian chống chọi Covid-19. Hơn 50 năm theo nghề, bà ghi dấu như một tượng đài của lịch sử tân nhạc Việt Nam. Khánh Ly, giọng ca cùng thời, từng ví Lệ Thu như chất giọng vàng mười - tức đạt đến độ hoàn hảo - và là đàn chị bà luôn khát khao được đứng chung sân khấu.
Nhan sắc thời son rỗi của Lệ Thu. Ảnh: Phúc An.
Lệ Thu đến với nghề hát như nghiệp dĩ, dẫu xuất thân không phải con nhà nòi. 10 tuổi, cùng mẹ từ Hải Phòng chuyển vào Sài Gòn sinh sống, cô bé Bùi Thị Oanh lúc ấy thường nghe lỏm thầy dạy nhạc ở nhà bên cạnh rồi tập hát theo. Dần dà, hàng xóm đi qua đều trầm trồ, khen: "Ôi, con bé này hát hay quá". Sở thích văn nghệ từ đó được ươm mầm nhưng bà vẫn chưa nghĩ đến chuyện theo nghề. Có lần, người quen khuyến khích đi thi, Lệ Thu cho rằng, một đứa bé ăn chưa no, lo chưa tới, thành ca sĩ là điều ngoài tầm với.
Cuộc đời thiếu nữ 16 tuổi thay đổi khi giọng hát được ông chủ phòng trà Bồng Lai - điểm diễn nổi tiếng của Sài Gòn một thời - để mắt. Khi đó, Lệ Thu đang hát ca khúc Dang dở (Tà áo xanh) của nhạc sĩ Đoàn Chuẩn trong tiệc sinh nhật bạn, ông tình cờ có mặt, mời cô gái đến hát hàng đêm với mức thù lao hậu hĩnh, song bị từ chối. Ông kiên trì đến tận nhà thuyết phục gia đình vì tin tiếng hát ấy có đầy đủ yếu tố để thành ngôi sao. Hai năm ròng, người mẹ theo sát con gái đến hát ở phòng trà. Chứng kiến những tràng pháo tay khán giả dành tặng, người mẹ mới gật đầu, đồng ý cho bà theo nghề. Từ đó, Bùi Thị Oanh trở thành Lệ Thu - nghệ danh bà tự nghĩ ra, với ý nghĩa: một mùa thu đong đầy nỗi buồn nhưng cũng đẹp một cách mỹ lệ.
Xuất hiện giữa làng nhạc cuối thập niên 1960, Lệ Thu lập tức được săn đón như hiện tượng. Trước đó, Thái Thanh đã là giọng ca số một tại Sài Gòn với lối hát giả thanh, chú trọng các nốt luyến láy ở quãng cao. Lệ Thu đến và khiến cục diện thay đổi với chất giọng mezzo-alto (nữ trung trầm). Phong cách của bà ngược hẳn với đàn chị khi theo đuổi lối bạch thanh, ít biến báo, không phô diễn kỹ thuật thanh nhạc mà để người nghe tự cảm âm sắc. Tiếng hát ấy đong đầy mọi sắc thái nhờ sở hữu âm vực rộng. Ở những quãng trầm, lối hát đậm tính tự sự, u uẩn, nhưng khi lên những nốt cao, giọng vẫn tươi sáng, căng tràn. Nhạc sĩ Quốc Bảo nói, nghe Lệ Thu hát, khán giả như được thoát khỏi những trì trệ của số phận, của nỗi buồn, mà lửng lơ giữa những bậc thang lên trời.
"Xin còn gọi tên nhau" (Trường Sa sáng tác) - bản thu trước năm 1975 của Lệ Thu.
Có thời điểm, những vũ trường trung tâm Sài Gòn như Queen Bee, Tự Do, Ritz... không thể đông khách nếu thiếu tên Lệ Thu trên băng rôn, áp phích. Khi ấy, bà thường hát những ca khúc nhạc Anh, Pháp như La vie en rose, A certain smile, La mer..., nghiễm nhiên trở thành giọng ca có cát-xê hàng đầu. Trong một bài phỏng vấn, bà hồi tưởng về một lần ký hợp đồng với bầu show hát một tháng, nhận về khoản thù lao một triệu đồng. Thời ấy, lương công chức cao cấp là 32 nghìn đồng, vàng khoảng 500 đồng một lượng. Lúc được trả cát-xê, bà phải đựng trong bao bố mang về nhà.
Nếu Thái Thanh nổi tiếng với nhạc Phạm Duy, Khánh Ly vang danh nhờ nhạc Trịnh, sự nghiệp Lệ Thu trải dài bởi ca khúc bất hủ của nhiều tác giả. Bà không gắn liền tên tuổi với ai, nhưng nhắc đến nhiều bản tình ca của Phạm Duy, Trịnh Công Sơn, Trường Sa..., cái tên Lệ Thu luôn xuất hiện đầu tiên. Chẳng hạn, với Xin còn gọi tên nhau (Trường Sa), bản thu trước năm 1975 của bà thường được đánh giá chuẩn mực. Nhạc sĩ viết ca khúc trong một lần chạy xe ngang phòng trà Tự Do, nghe tiếng hát của bà vang lên trầm bổng qua ô cửa sổ. Ông lập tức dừng lại, ghi vào sổ tay những dòng đầu tiên: "Tiếng hát bay trên hàng phố bâng khuâng/ Chiều đong đưa những bước chân đau mòn...". Hoặc Rồi mai tôi đưa em - một tình khúc khác của Trường Sa - cũng được giao cho Lệ Thu hát và lập tức thành công.
Từ phải qua: Thái Thanh, Lệ Thu, Khánh Ly - ba giọng ca hàng đầu nhạc Việt trước năm 1975. Ảnh tư liệu.
Trước khi Khánh Ly xuất hiện, đã có một Lệ Thu làm mưa làm gió với nhạc Trịnh. Cơ duyên hợp tác với Trịnh Công Sơn không lâu (do tính cách thích an toàn khiến bà không muốn theo con đường du ca), nhưng cũng đủ để Lệ Thu lưu lại dấu ấn với Hạ trắng. Bà hát vút cao như ánh nắng chói chang trải trên mặt sông lấp loáng, phảng phất hư ảo của mối tình "áo xưa dù nhàu, cũng xin bạc đầu, gọi mãi tên nhau". Cách Lệ Thu "gọi nắng" kinh điển đến mức được chính nhạc sĩ công nhận, mà nhiều bản thu sau này khó bì kịp.
Hay với nhạc Phạm Duy, bà hát không nhiều nhưng những bài vào tay bà đều thành tình khúc bất hủ. Như Ngậm ngùi (thơ: Huy Cận), theo hồi ký Phạm Duy, người thể hiện đầu tiên là nam ca sĩ Anh Ngọc, phải tới Lệ Thu thì ca khúc mới thành bản hit. Loạt nhạc phẩm khác của Phạm Duy đều in đậm tên tuổi bà, dù hát một mình (Thuyền viễn xứ, Mùa thu chết) hay song ca với Khánh Ly (Giọt mưa trên lá, Tiếng sáo thiên thai).
Yêu giọng hát Lệ Thu, sinh thời Phạm Duy từng viết riêng cho bà ca khúc Nước mắt mùa thu: "Nước mắt mùa thu khóc than một mình/ Một đời ca sĩ hát trong buồn tênh...". Ca khúc - cũng như chính nghệ danh - vận vào cuộc đời nhiều nỗi buồn của Lệ Thu. Bà trải qua ba cuộc hôn nhân dang dở. Lấy chồng lần đầu ở tuổi 20, với một người hàng xóm thông qua sự sắp đặt của gia đình. Chưa từng trải trong chuyện tình cảm, họ đổ vỡ do hết duyên và cái tôi mỗi người còn lớn - như cách bà giãi bày sau này. Hai lần kết hôn sau, bà đều tự nhận do mình vụng về, không hiểu tâm tính đối phương nên mỗi người một hướng. Sau năm 1975, bà sang Mỹ cùng ba con gái, từ đó không bước thêm lần nào nữa.
Có lần, nhìn lại đời mình, Lệ Thu nói nhờ quá khứ lắm nỗi niềm, bà trân trọng hạnh phúc hiện tại bên con cháu. Chứng kiến các con trưởng thành, xây dựng cuộc sống riêng, bà thấy mãn nguyện. Những năm cuối đời, bà sống ở thành phố Fountain Valley, California, con cái thỉnh thoảng qua thăm. Bà tâm niệm, nơi nào được gần những người mình yêu thương, nơi đó là nhà.
Danh ca Lệ Thu giữ trọn tình yêu ca hát đến cuối đời. Ảnh: Nguyễn Lập Hậu.
Lòng yêu nghề giúp bà gắn kết với khán giả quê hương. Năm 2007, khi về nước làm show đầu tiên ở Nhạc viện TP HCM sau hơn 30 năm xa xứ, giọng hát danh ca vẫn lồng lộng, giàu rung cảm, nhắc nhớ người nghe về quá khứ vàng son của bà với các tình khúc một thời. Năm 2013, dù bị tai nạn giao thông ở Mỹ, được khuyến cáo nghỉ ngơi, bà vẫn vội vã về nước, tổ chức liveshow một tuần sau đó vì không muốn lỡ hẹn với những người trót yêu tiếng hát bà. Trong những lần gặp gỡ sau này, danh ca thường tiếp đón truyền thông với phong thái hào sảng, giọng cười giòn tan, nói rằng được hát ở quê nhà là niềm hạnh phúc tột bậc với bà.
"Người Mỹ hay dùng thành ngữ 'Born to be that way' để nói về vận mệnh. Có những người sinh ra để hưởng phú quý, có người số phận khổ sở, còn tôi sinh ra để làm nghệ sĩ. Chuyện trở thành ca sĩ là điều tất yếu và nếu được chọn lại, tôi sẽ vẫn làm như vậy", Lệ Thu từng nói.
Nghệ sĩ tiếc thương trước tin danh ca Lệ Thu qua đời
1/16/21
Ca sĩ Quang Thành, Mỹ Hạnh và Phương Thanh chia sẻ với VietNamNet câu chuyện về danh ca Lệ Thu - người không chỉ có sự nghiệp lừng lẫy mà còn là một nhân cách đẹp.
Khánh Ly xem show nào có Lệ Thu hát chung là một thành công'
Ca sĩ Quang Thành nói rằng: "Không người yêu nhạc Việt nào không biết đến tên danh ca Lệ Thu với sự nghiệp trải dài hơn nửa thế kỷ. Cô ra đi là sự mất mát lớn, thật không ai muốn mà cũng chẳng tin nổi.
Cô nhập viện đầu tháng 12/2020, đến nay gần 6 tuần. Khoảng 2 tuần cuối cùng, cô hôn mê. Cô là bệnh nhân nhiễm Covid-19 hiếm hoi được bệnh viện chữa trị lâu dài và kiên trì đến vậy. Có lẽ ai cũng muốn giành giật thêm từng giây phút cho cô.
Danh ca Lệ Thu đồng hành cùng chương trình "Vòng tay nhân ái" của ca sĩ Quang Thành.
10 năm qua, cô Lệ Thu đồng hành cùng chương trình Vòng tay nhân ái với chúng tôi. Khoảng một giờ trước khi cô Lệ Thu qua đời, tôi và cô Khánh Ly còn nói với nhau rằng sau dịch, khoảng tháng 4/2021, sẽ làm một tour diễn. Chúng tôi ao ước có cô Lệ Thu tham gia nhưng không được nữa rồi.
Ấn tượng lớn nhất của tôi là cô Lệ Thu xem sân khấu như đạo, đức tin của mình. Tôi hiếm thấy ai trách nhiệm với nghề như thế. Bạn có tin một danh ca hát một ca khúc trong 60 năm sự nghiệp nhưng nếu phải hát lại, cô ấy vẫn tập luyện như mọi người không? Tôi ngưỡng mộ cô vô cùng.
Cô Lệ Thu giữ giọng rất tốt, thường xuyên tập thể dục giữ sức khỏe. Cô là tên tuổi lớn nhưng luôn tạo điều kiện, thậm chí dễ dãi với chúng tôi, nhất là hát thiện nguyện. Cô rất thích hát thiện nguyện phục vụ mọi người.
Ca sĩ Quang Thành.
Cô không nề hà chuyện hát với ai, không đòi cát-sê cao, chưa một lần tỏ vẻ ngôi sao hay gây khó dễ ban tổ chức.
Với vai trò biên tập viên, tôi luôn đặt cô Lệ Thu ở vị trí cao nhất trong chương trình. Nhưng cô luôn tự làm mọi thứ, hòa đồng với các đồng nghiệp. Cô đáp máy bay là tự động đến chỗ tập, không cần chúng tôi đưa đón. Cô ở cùng hậu trường với mọi người chờ make up, không đòi phòng riêng hay make up riêng.
Tôi còn biết, cô Khánh Ly luôn xem show nào có cô Lệ Thu hát chung là một thành công. Cô Khánh Ly rất quý, xem cô Lệ Thu là người chị cả.
Nghệ sĩ tuổi xế chiều thường thấy bi quan nhưng riêng cô Lệ Thu cho thấy sự lạc quan và độc lập cao. Cô không hề than thở dù sống một mình. Cô luôn giữ nụ cười trên môi và trong ánh mắt. Có thể, cô rất giỏi giấu nỗi buồn vào trong, không để người khác lo lắng…".
Tiếng hát Lệ Thu là di sản âm nhạc Việt Nam
Ca sĩ Phương Thanh cho hay: "Thế hệ chúng tôi chỉ được nghe chứ không được gặp cô Lệ Thu. Năm 2014, cô về nước làm liveshow, tôi may mắn khi được tham gia hát trong show ấy.
Đặc biệt hơn, về phần làm truyền thông chương trình, tôi được lái xe máy chở cô đi dạo quanh Sài Gòn. Hạnh phúc lắm đấy bạn! Tôi với cô Lệ Thu vào chợ Bến Thành mua nón lá, mua vải may áo dài.
Ấn tượng sâu nhất của tôi là tính cô rất thẳng thắn, yêu ghét rõ ràng, điểm này tôi rất giống cô. Cô hết sức gần gũi với đồng nghiệp dù tôi chỉ là hàng con cháu.
Thú thật, chúng tôi không được phép nhận xét bất cứ điều gì về giọng hát của cô. Cô thuộc thế hệ vàng - giai đoạn mà tiếng hát của những danh ca là di sản của âm nhạc Việt Nam. Cô hát quá tuyệt vời, quá độc đáo".
Mỹ Hạnh mãi không quên ứng xử tinh tế của Lệ Thu
Ca sĩ Mỹ Hạnh nói rằng: "Chị Lệ Thu là người chị lớn trong nghề, luôn gần gũi với các đàn em. Tôi đã không thấy khoảng cách nào ngay từ lần đầu gặp chị.
Lần cuối cùng tôi gặp chị là 2 năm trước, ở Mỹ. Hôm đó, vợ chồng tôi đi mua đồ ăn sáng thì gặp chị Lệ Thu. Chị không ăn nên chúng tôi kiên quyết mời chị phần ăn mang về. Thế là chị cười khanh khách: Ô mới sáng sớm lãi quá! Thế chị không ăn mà vẫn được gói mang về à?
Tôi ấn tượng nhất ở chị Lệ Thu sự tinh tế, tế nhị. Tôi xin kể câu chuyện thế này: Có lần, chị Lệ Thu về Việt Nam làm một show ở Đà Lạt. Tôi và ông xã lên Đà Lạt xem show mà không báo chị hay. Tối đó, trong buổi tiệc đón khách, chồng tôi một mình đứng ngoài cửa thì thấy chị Lệ Thu. Giữa vợ chồng tôi và chị Lệ Thu không xa lạ gì nhau nữa nhưng bất ngờ là chị Lệ Thu không chào mà quay đi. Tôi cũng lấy làm lạ.
Ca sĩ Mỹ Hạnh mãi nhớ danh ca Lệ Thu.
Lát sau, tôi đang lấy thức ăn thì chị Lệ Thu chạy ù đến với vẻ mừng rỡ, cuống quýt kêu lên: Ôi Hạnh ơi, hóa ra em cũng đi à? Triệu (tên ông xã Mỹ Hạnh - PV) đâu rồi? Hóa ra, lúc nãy, khi chị Lệ Thu thấy chồng tôi đứng một mình ở khách sạn trên Đà Lạt mà không có tôi nên tưởng anh ấy... ngoại tình. Khi biết mọi thứ vẫn ổn, chị phá lên cười vui vẻ.
Chị tinh tế đến mức nhanh trí vờ như không thấy, không biết, vì nếu chồng tôi ngoại tình thật mà chị đến chào sẽ khiến anh bối rối, khó xử. Xong show đi về, tôi nói với anh xã: Đó, anh thấy những người đàn bà thế hệ trước tinh tế, tế nhị chưa...''
Bài hát đưa Lệ Thu vào con đường âm nhạc mang tên 'Dang dở' như một sự báo hiệu cho con đường hạnh phúc không trọn vẹn của nữ danh ca.
Danh ca Lệ Thu vừa qua đời ở tuổi 78 tại Mỹ vì Covid-19. Nhắc tới Lệ Thu, người ta sẽ nhớ ngay tới một ca sĩ nổi tiếng, một trong những giọng ca nổi tiếng của nền tân nhạc Việt Nam. Trong làng nhạc trữ tình miền Nam trước năm 1975 với hàng trăm ca sĩ nổi tiếng, người ta thường nhắc nhiều nhất đến 3 nữ danh ca, đó là Thái Thanh, Khánh Ly và Lệ Thu. Điều đó cho thấy đóng góp to lớn của Lệ Thu trong âm nhạc Việt Nam lúc bấy giờ.
Tiếng hát Lệ Thu tuy không gắn với một nhạc sĩ nào nhưng bà là người trình bày rất thành công nhiều ca khúc của nhiều nhạc sĩ. Lệ Thu là giọng ca nổi tiếng những năm 1960 - 1970 với hàng loạt ca khúc Hạ trắng, Nước mắt mùa thu, Thu hát cho người, Mười năm tình cũ...
Con đường đến với âm nhạc của danh ca Lệ Thu cùng vô cùng tình cờ. Trong khi đang theo học bậc trung học Pháp, năm 1959 trong một lần đến phòng trà Bồng Lai nghe nhạc, do sự khuyến khích của bạn bè, Lệ Thu bước lên sân khấu trình bày nhạc phẩm Dang dở. Ngay sau đó, ông chủ phòng trà đã mời Lệ Thu biểu diễn.
Lệ Thu trả lời trong một cuộc phỏng vấn: "Tôi lấy tên Lệ Thu vì tôi giấu gia đình. Thật ra tên đó không có trong tiềm thức của tôi nhưng tự nhiên nó bật ra, tôi không hiểu từ đâu". Sau khi nhận lời cộng tác với phòng trà Bồng Lai, Lệ Thu vẫn tiếp tục đi học nhưng một thời gian sau bà quyết định nghỉ học để theo đuổi con đường ca hát. Lệ Thu dần nổi tiếng và trở thành một ca sĩ quan trọng của các vũ trường lớn ở Sài Gòn. Trong những năm 1968-1971, tiếng hát Lệ Thu là một trong những yếu tố thu hút khách đến với các vũ trường.
Sau khi sang Mỹ, Lệ Thu tiếp tục đi hát và thu âm trong rất nhiều băng đĩa nhạc tại hải ngoại. Từ năm 2007, bà bắt đầu trở về nước để biểu diễn cho đến nay.
Là một trong những nữ ca sĩ hàng đầu của làng nhạc Việt thập niên 1960-70, người được mệnh danh “tiếng hát vàng mười”, một giọng hát được giới mộ điệu ví như một chuẩn mực về hát đẹp, phát âm đẹp, Lệ Thu vẫn được nhắc đến như “một trong những giọng hát tình khúc hay nhất của nền tân nhạc Việt Nam.
Trong gần 60 năm ca hát, danh ca luôn được khán giả nhắc đến với những bài hát buồn. Cách hát chậm rãi, rõ lời của bà để lại nhiều cảm xúc. Ở các nốt cao, chất giọng khàn, có độ vang và ngân rung hiếm có làm người nghe có cảm giác như nỗi đau được đẩy lên đến tột cùng. Chính Lệ Thu cũng thừa nhận: "Người nghe cảm nhận giọng của tôi có điều gì đó như uẩn ức. Thật ra, tôi là người biết làm chủ cảm xúc và diễn tả nó một cách tỉnh táo".
Cùng nghe lại những tình khúc buồn của danh ca Lệ Thu:
T.N
Sửa lần cuối bởi 1 vào ngày music123 với 0 lần sửa trong tổng số.